Το μέλλον της υγειονομικής περίθαλψης και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους: εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης, της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας
Τα εθνικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης έχουν να αντιμετωπίσουν τρεις σημαντικές κοινές προκλήσεις αφού ο ευρωπαϊκός πληθυσμός γηράσκει, οι ολοένα αποτελεσματικότερες φροντίδες υγείας είναι και πιο δαπανηρές και οι ασθενείς, που έχουν γίνει πραγματικοί καταναλωτές φροντίδων υγείας, πιο απαιτητικοί.
Για την αντιμετώπιση των τριών αυτών προκλήσεων η Επιτροπή προτείνει την επιδίωξη τριών μακροπρόθεσμων στόχων: πρόσβαση στην περίθαλψη για όλους, υψηλό ποιοτικό επίπεδο της προσφοράς περίθαλψης και οικονομική βιωσιμότητα των εθνικών συστημάτων υγείας.
ΠΡΑΞΗ
Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 5ης Δεκεμβρίου 2001, με τίτλο: «Το μέλλον της υγειονομικής περίθαλψης και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους : εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης, της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας [COM(2001) 723 τελικό - δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].
ΣΥΝΟΨΗ
Σε παγκόσμιο επίπεδο η συνολική κατάσταση της υγείας στην Ένωση είναι εξαιρετική, ενώ το ίδιο εξαιρετικά είναι και τα συστήματα περίθαλψης, χάρη στη γενίκευση της κάλυψης του κινδύνου ασθένειας-αναπηρίας, στην άνοδο του ατομικού βιοτικού επιπέδου, στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και στην καλύτερη αγωγή υγείας.
Η συνολική δαπάνη υγείας πέρασε από το 5% περίπου του ΑΕγχΠ το 1970 σε περισσότερο από το 8% του ΑΕγχΠ το 1998. Η δημόσια δαπάνη υγείας ακολούθησε τον ίδιο ρυθμό ταχύτερης αύξησης από την αύξηση του ΑΕγχΠ σε πολλές χώρες.
ΚΟΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Ο αντίκτυπος της δημογραφικής γήρανσης στα συστήματα και στις δαπάνες
Η δημογραφική γήρανση στην Ευρώπη έχει δύο πτυχές :
• Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης κατά τη γέννηση κατά 5,5 χρόνια για τις γυναίκες και κατά 5 χρόνια σχεδόν για τους άνδρες, σε σχέση με το 1970. Η εξέλιξη αυτή εκφράζεται επίσης και με την άνοδο του προσδόκιμου επιβίωσης «με καλή υγεία» ή χωρίς αναπηρία•
• Αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων στον πληθυσμό. Το μερίδιο των ηλικιωμένων ατόμων άνω των 65 ετών θα αυξηθεί από 16,1% το 2000 σε 27,5% το 2050, ενώ τα άτομα άνω των 80 ετών που αντιπροσώπευαν ποσοστό 3,6% του πληθυσμού το 2000, αναμένεται να αντιπροσωπεύουν το 10% του πληθυσμού το 2050.
Εάν επαληθευτούν τα βασικά σενάρια της Eurostat, οι δημόσιες δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης μπορεί να αυξηθούν, την περίοδο 2000-2050, φτάνοντας τις 0,7 έως 2,3 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕγχΠ.
Έτσι, η διόγκωση αυτής της ηλικιακής ομάδας θα έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη ζήτηση για παροχή μακροχρόνιας μέριμνας.
Για την αντιμετώπιση αυτών των αναγκών, οι δομές υγειονομικής περίθαλψης, οι τρόποι χρηματοδότησης και η οργάνωση της προσφοράς θα πρέπει να εξελιχθούν. Θα πρέπει ιδίως να αντιμετωπιστούν οι αυξημένες ανάγκες σε ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, επειδή οι οικογενειακές δομές, που έχουν συρρικνωθεί και έχουν γίνει πιο ασταθείς, αφήνουν ολοένα μικρότερα περιθώρια στήριξης στα οικογενειακά δίκτυα αλληλεγγύης.
Η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και θεραπευτικών μεθόδων
Η εξέλιξη των ιατρικών τεχνολογιών (γονιδιακές θεραπείες, καλλιέργεια οργάνων, νέα φάρμακα ...) συνεπάγεται πλεονεκτήματα για τους ασθενείς, όπως είναι η μείωση των παθολογικών κινδύνων ή οι προληπτικές θεραπείες. Ωστόσο, οι καινοτομίες αυτές έχουν ένα κόστος και θέτουν το ζήτημα της χρηματοδότησής τους. Σε ένα πλαίσιο ελέγχου των δαπανών, το ζήτημα αυτό επιβάλλει τη διαμόρφωση σαφών, διαφανών και αποτελεσματικών μηχανισμών οι οποίοι είναι οι μόνοι που μπορούν να εξασφαλίσουν τη δυνατότητα πρόσβασης περισσότερων ανθρώπων στα νέα προϊόντα ή στις νέες θεραπευτικές μεθόδους.
Η αύξηση των προσδοκιών των ασθενών
Εδώ και μισό αιώνα παρατηρείται ότι η ζήτηση για φροντίδες υγείας εμφανίζει μια αυξητική τάση η οποία αναλογικά είναι μεγαλύτερη από την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Το βιοτικό και το μορφωτικό επίπεδο καθορίζουν αυτή τη ζήτηση. Το φαινόμενο αυτό έχει τρεις συνέπειες:
• οι ασθενείς, έχοντας καλύτερη μόρφωση, μπορούν να υιοθετήσουν υγιέστερους τρόπους ζωής καθώς και τακτικές πρόληψης που επιτρέπουν μακροπρόθεσμα να αποφευχθεί η προσφυγή σε δαπανηρές φροντίδες. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο τα συστήματα παροχής υγειονομικής περίθαλψης πολλαπλασίασαν τις ενέργειες επιμόρφωσης και πρόληψης •
• οι ασθενείς προσδοκούν ολοένα καλύτερη ποιότητα και αποτελεσματικότητα από τα συστήματα περίθαλψης. Η ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας τους δίνει τη δυνατότητα να είναι καλύτερα ενημερωμένοι σχετικά με την παροχή υπηρεσιών περίθαλψης σε ευρωπαϊκή κλίμακα και να κάνουν ολοένα καλύτερες επιλογές •
• οι ασθενείς εκφράζουν την επιθυμία τους να λαμβάνονται υπόψη ως εταίροι και ως ενεργά μέρη των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης τόσο από τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας όσο και από τις δημόσιες αρχές. Επιπλέον, ζητούν μεγαλύτερη διαφάνεια σχετικά με τις επιδόσεις και με την ποιότητα των υπηρεσιών περίθαλψης.
ΤΡΕΙΣ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟΙ ΣΤΟΧΟΙ: ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ, ΠΟΙΟΤΗΤΑ, ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ
Η οργάνωση των συστημάτων περίθαλψης, οι όροι χρηματοδότησής τους (αναλογία δημόσιας-ιδιωτικής χρηματοδότησης) και ο προγραμματισμός της προσφοράς περίθαλψης σε συνάρτηση με τις ανάγκες του πληθυσμού εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Ωστόσο, η αρμοδιότητα αυτή ασκείται όλο και περισσότερο σε ένα γενικό πλαίσιο το οποίο επηρεάζεται από διάφορες κοινοτικές πολιτικές (έρευνας, δημόσιας υγείας, ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και των υπηρεσιών, βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών) .
Η κατάσταση αυτή αιτιολογεί την ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής συνεργασίας.
Η ανακοίνωση εντοπίζει τρεις μακροπόθεσμους στόχους για τα εθνικά συστήματα οι οποίοι θα πρέπει να επιδιωχθούν παράλληλα.
Δυνατότητα πρόσβασης
Η πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι δικαίωμα το οποίο κατοχυρώνεται στο χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, συχνά συνδέεται με την κοινωνική θέση των ατόμων. Γι' αυτό, πρέπει να εξασφαλιστεί ιδιαίτερα η πρόσβαση στην περίθαλψη των μειονεκτουσών ομάδων και των πιο φτωχών ατόμων.
Η κοινή έκθεση αξιολόγησης των εθνικών σχεδίων δράσης για την κοινωνική ενσωμάτωση προτείνει τρεις κατηγορίες μέτρων:
• την ανάπτυξη της πρόληψης και της αγωγής υγείας (μητρική και βρεφική προστασία, σχολική ιατρική, ιατρική στο χώρο εργασίας)•
• την ενισχυμένη παροχή κάλυψης, έως και την παροχή δωρεάν περίθαλψης για τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα•
• την εφαρμογή μέτρων που απευθύνονται στις λιγότερο ευνοημένες ομάδες, όπως είναι τα άτομα που πάσχουν από διανοητικές διαταραχές, οι μετανάστες, τα άτομα χωρίς μόνιμη κατοικία, οι αλκοολικοί ή οι τοξικομανείς κ.λπ.
Ποιότητα
Η παροχή περίθαλψης ποιότητας προϋποθέτει ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να επιτύχουν την καλύτερη δυνατή σχέση μεταξύ των οφελών για την υγεία και των δαπανών τις οποίες συνεπάγονται τα προϊόντα και οι θεραπείες. Αυτή η προσέγγιση της ποιότητας περιπλέκεται εξαιτίας δύο στοιχείων:
• της πολυμορφίας των δομών παροχής περίθαλψης και των επιπέδων προσφοράς περίθαλψης, που επηρεάζουν τη ζήτηση της περίθαλψης και, επομένως, το επίπεδο των δαπανών •
• της ανομοιογένειας των θεραπευτικών πρακτικών.
Η συγκριτική ανάλυση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και των θεραπευτικών πρακτικών θα δώσει τη δυνατότητα να εντοπιστούν οι «ορθές πρακτικές» και θα συμβάλει έτσι στη βελτίωση της ποιότητας των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης.
Οικονομική βιωσιμότητα
Για να έχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι πρόσβαση σε μια ποιοτική περίθαλψη απαιτείται χρηματοδότηση ενός ορισμένου επιπέδου. Οι πιέσεις που ασκούνται στο κόστος της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης προς τα πάνω είναι αισθητές, όποιοι και αν είναι οι τρόποι οργάνωσης των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης των κρατών μελών. Τα κράτη μέλη εφάρμοσαν μεταρρυθμίσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 χρησιμοποιώντας δύο βασικούς μοχλούς:
• τη ρύθμιση της ζήτησης: αύξηση των εισφορών ή ολοένα μεγαλύτερη κάλυψη των δαπανών από τον τελικό καταναλωτή •
• τη ρύθμιση της προσφοράς: καθορισμός σταθερού προϋπολογισμού ή κλειστών κονδυλίων για τους φορείς παροχής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης «συμβασιοποίηση» των σχέσεων μεταξύ «αγοραστών» και « προμηθευτών » ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
Ωστόσο, συχνά είναι δύσκολη η διάκριση μεταξύ συγκυριακών αποτελεσμάτων και διαρθρωτικών αποτελεσμάτων αυτών των μεταρρυθμίσεων, που επιτρέπουν να εξελιχθούν οι δαπάνες πραγματικά με συγκρατημένο ρυθμό. Η παρούσα ανακοίνωση συνιστά να ενταθούν οι ανταλλαγές εμπειριών που βοηθούν στον απολογισμό της πολιτικής που εφαρμόστηκε και συνιστούν χρήσιμα εργαλεία σύγκρισης και προόδου.
Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, έχει κρίσιμη σημασία να κατορθώσουν όλοι οι παράγοντες (δημόσιες αρχές, επαγγελματίες του τομέα της υγείας, οργανισμοί κοινωνικής προστασίας, οργανισμοί επικουρικής ασφάλισης και χρήστες) να συγκροτήσουν σταθερές συμπράξεις.
Πλαίσιο
Η ανακοίνωση αυτή αποτελεί συνέχεια των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας (Μάρτιος 2000) που υπογράμμισαν την ανάγκη μεταρρύθμισης των συστημάτων κοινωνικής προστασίας για την παροχή υπηρεσιών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ποιότητας. Ανταποκρίνεται επίσης στο αίτημα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Γκέτεμποργκ (Ιούνιος 2001) να εκπονηθεί μια έκθεση για το Εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2002 η οποία να προτείνει κατευθύνσεις στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους.
Βασικά αριθμητικά στοιχεία της πράξης
• Προσδόκιμο επιβίωσης το 2000: 74,7 για τους άνδρες και 81,1 για τις γυναίκες
• Προσδόκιμο επιβίωσης το 2050 (προβλέψεις Eurostat): 79,7 για τους άνδρες και 85,1 για τις γυναίκες
• Μερίδιο των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών στον ευρωπαϊκό πληθυσμό το 2000: 16,1%
• Μερίδιο των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών στον ευρωπαϊκό πληθυσμό το 2050: 27,5%
• Μερίδιο των ηλικιωμένων άνω των 80 ετών στον ευρωπαϊκό πληθυσμό το 2000: 3,6%
• Μερίδιο των ηλικιωμένων άνω των 80 ετών στον ευρωπαϊκό πληθυσμό το 2050: 10%
ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 20ής Απριλίου 2004, με τίτλο «Εκσυγχρονισμός της κοινωνικής προστασίας για την ανάπτυξη ποιοτικής, προσιτής και βιώσιμης υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνιας περίθαλψης : στήριξη των εθνικών στρατηγικών μέσω της «ανοικτής μεθόδου συντονισμού» [COM(2004)304 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].
Η ανακοίνωση αυτή προτείνει να επεκταθεί η «ανοικτή μέθοδος συντονισμού» στον τομέα της υγείας και της μακροχρόνιας περίθαλψης. Το γεγονός αυτό θα επιτρέψει να καθοριστεί ένα κοινό πλαίσιο που θα ευνοεί την ανταλλαγή εμπειριών και ορθών πρακτικών υποστηρίζοντας, με τον τρόπο αυτό, τις εθνικές προσπάθειες μεταρρύθμισης της υγειονομικής περίθαλψης και της μακροχρόνιας περίθαλψης.
Κοινή έκθεση της Επιτροπής και του Συμβουλίου, της 13ης Μαρτίου 2003, σχετικά με την υγειονομική περίθαλψη και τη μέριμνα για τους ηλικιωμένους: Στήριξη των εθνικών στρατηγικών για την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου κοινωνικής προστασίας ( DE )( EN )( FR ) (pdf)
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης (2002) κάλεσε την Επιτροπή και το Συμβούλιο να εξετάσουν διεξοδικότερα τα ζητήματα της πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητάς της. Στάλθηκε ένα ερωτηματολόγιο στα κράτη μέλη με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με την προσέγγιση που ακολουθούν όσον αφορά τους τρεις αυτούς στόχους. Η κοινή έκθεση βασίζεται στις απαντήσεις που υποβλήθηκαν το 2002 από τα κράτη μέλη για το ερωτηματολόγιο.
Η εν λόγω κοινή έκθεση εγκρίθηκε από το Συμβούλιο «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές» στις 6 Μαρτίου και από το Συμβούλιο «Οικονομικά και Δημοσιονομικά Θέματα» στις 7 Μαρτίου ως συμβολή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που διεξήχθη το Μάρτιο του 2003.
