Πολλοί από εμάς διστάζουμε να μιλήσουμε για το θάνατο, ειδικά με τα παιδιά και τους εφήβους. Παρ’ όλα αυτά ο θάνατος είναι καθολικό και αναπόφευκτο γεγονός της ζωής. Πρέπει να το αντιμετωπίσουμε τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά και αν θέλουμε να τα βοηθήσουμε να επεξεργαστούν το γεγονός, οφείλουμε να τους επιτρέψουμε να μιλήσουν σχετικά...
Συζητώντας με τα παιδιά για το θάνατο, μπορεί να ανακαλύψουμε τι γνωρίζουν, αν υπάρχουν παρανοήσεις και εσφαλμένες αντιλήψεις ή να αναγνωρίσουμε αναδυόμενους φόβους και ανησυχίες.
Αντιδράσεις των παιδιών στην απώλεια αγαπημένου προσώπου
- Βρεφική και πρώτη νηπιακή ηλικία (μέχρι 3 ετών): στην ηλικία αυτή το παιδί δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου, είναι όμως ικανό να διαπιστώσει την απουσία και τη θλίψη των ενηλίκων, η οποία αντικατοπτρίζεται στη συμπεριφορά τους απέναντί του. Καθώς δεν υπάρχει ανεπτυγμένος προφορικός λόγος για να μπορέσει λεκτικά να εκφράσει τι μπορεί να αισθάνεται, το βρέφος μπορεί να αντιδράσει με διαταραχές ύπνου, αλλαγές στο προσωπικό πρόγραμμα διατροφής, αδικαιολόγητο κλάμα και επίμονες συμπεριφορές ευερεθιστότητας.
- Προσχολική ηλικία (3 έως 6 ετών): τα παιδιά νηπιακής ηλικίας τείνουν να πιστεύουν πως ο θάνατος είναι γεγονός αναστρέψιμο και όχι οριστικό. Αντιλαμβάνονται την απουσία όπως “όταν ο μπαμπάς πάει για ύπνο ή η μαμά λείπει στη δουλειά”. Υπάρχει η αίσθηση πως το πρόσωπο που λείπει θα επιστρέψει. Στην ηλικία αυτή εμφανίζεται η “μαγική σκέψη” καθώς τα παιδιά πιστεύουν πως με τις λέξεις, ενέργειες και σκέψεις τους μπορούν να προκαλέσουν το θάνατο. Υπάρχει περίπτωση να παλινδρομήσουν σε συμπεριφορές όπως εμφάνιση βραδινής ενούρησης, να πιπιλίζουν το δάχτυλο κ.α. Ακόμη μπορεί να εμφανίζονται πιο επιθετικά στο παιχνίδι καθώς είναι χώρος ασφαλής για τα ίδια για να μπορέσουν να εκφράσουν αυτά που νοιώθουν.
- Σχολική ηλικία (έως 10-12 ετών): τα παιδιά αρχίζουν να συλλαμβάνουν τη μονιμότητα της απουσίας που συνεπάγεται ο θάνατος. Κυρίαρχα συναισθήματα που αναδύονται στην ηλικία αυτή είναι ο φόβος του θανάτου και η ενοχή. Θεωρούν πως ο θάνατος είναι “μολυσματικός” και πως θα προσβάλει και άλλο μέλος της οικογένειας ή και τα ίδια. Ακόμη, πάνω στο παιχνίδι ή σε κάποια σύγκρουση με τους γονείς (παππούδες ή άλλο αγαπημένο πρόσωπο, το πρόσωπο που έχει πεθάνει) το παιδί μπορεί να ευχήθηκε να “μην υπήρχε ή να πέθαινε αυτό το πρόσωπο” οπότε νοιώθει πως έχει προκαλέσει το ίδιο τον θάνατο και για αυτό το λόγο βιώνει ενοχές καθώς νοιώθει υπεύθυνο. Είναι συνήθης η εμφάνιση φοβιών, δυσκολιών στη μάθηση, διαταραχών της διάθεσης όπως και έντονα επιθετική συμπεριφορά.
- Εφηβική ηλικία: οι έφηβοι έχουν πλήρη επίγνωση του θανάτου και των συνεπειών του. Η αντίληψή τους σχετικά με το θάνατο πλησιάζει πολύ αυτή των ενηλίκων. Η εμφάνιση ψυχολογικών μηχανισμών άμυνας είναι συχνή σε αυτές τις ηλικίες. Ο έφηβος μπορεί να αντιδράσει με κυνικό τρόπο απέναντί στο θάνατο αγαπημένου προσώπου ή υπό τον φόβο και την άρνηση να μην δείξει τα πραγματικά του συναισθήματα , να θεωρηθεί αναίσθητος/η από τους υπόλοιπους πενθούντες. Συνήθεις αντιδράσεις κατά την εφηβική ηλικία είναι οι αγχώδεις εκδηλώσεις, παρατεταμένος και φαινομενικά αδικαιολόγητος θυμός, σχολική αποτυχία, απαισιοδοξία για το μέλλον, διατροφικές διαταραχές, απομόνωση, προκλητική- παραπτωματική συμπεριφορά, έντονη θλίψη.
Τι είδους προσέγγιση είναι καλό να ακολουθούν οι ενήλικες
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλήσουν για την απώλεια, φροντίζοντας να ακούτε με προσοχή και αυθεντικότητα και σεβόμενοι τις γνώμες τους, απαντώντας ειλικρινά στις ερωτήσεις τους.
- Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό. Η ενημέρωση του παιδιού πρέπει να είναι σύμφωνη με το επίπεδο κατανόησής του, την ηλικία του, τις εμπειρίες του και τις ανάγκες του για πληροφόρηση τη δεδομένη στιγμή.
- Δεν είναι εύκολο να ακούμε τις απορίες των παιδιών σχετικά με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, γεγονός που μπορεί να μας φέρει σε δύσκολη θέση, να μας ενοχλήσει ή ακόμη και θυμώσει, ειδικά όταν το παιδί θα ζητάει επανηλειμμένα πληροφόριες για το γεγονός. Ενας γονιός που δεν του είναι εύκολο να επεξεργαστεί έννοιες σχετικά με την αρρώστια και τον θάνατο θα μεταδόσει αυτόν τον φόβο που βιώνει και στο παιδί. Είναι καλό οι σημαντικοί ενήλικες του παιδιού να φροντίσουν εξίσου καλά τον εαυτό τους και να επεξεργαστούν τις πεποιθήσεις τους γύρω από αυτό το ζήτημα.
- Παιδιά μικρά σε ηλικία είναι σε θέση να επεξεργαστούν συγκεκριμένες πληροφορίες. Φροντίστε οι απαντήσεις σας να είναι σύντομες, απλές και να τις επαναλάβετε αν κρίνεται σκόπιμο.
- Πολύ συχνά τα παιδιά αισθάνονται ένοχα και θυμωμένα με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Οι γονείς οφείλουν να τα διαβεβαιώσουν πως δεν ευθύνονται τα ίδια για ότι έχει συμβεί και πως θα συνεχίσουν να τα αγαπούν και να τα φροντίζουν.
- Ένα παιδί μπορεί να έχει την ανάγκη να πενθήσει για την απώλεια που έχει βιώσει, για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνήθως όχι δικαιολογημένα κατά τους ενήλικες. Στην περίπτωση αυτή, το παιδί χρειάζεται υποστήριξη και κατανόηση για το βίωμά του και “αδειοδότηση” για να μπορέσει να εκφραστεί ελεύθερα και ανοιχτά.
- Σχετικά με το αν ένα παιδί επιτρέπεται να δει τον θανόντα ή να παρακολουθήσει την τελετή της κηδείας εξαρτάται απόλυτα από την ηλικία του παιδιού και την ικανότητά του να κατανοήσει την κατάσταση, την ψυχοσυναισθηματική του ιδιοσυγκρασία, τη σχέση του με τον θανόντα και πολύ περισσότερο αν το ίδιο το παιδί θέλει να εμπλακεί στη διαδικασία. Το παιδί δεν θα πρέπει να εξαναγκάζεται ή να καθίσταται ένοχο αν για οποιοδήποτε λόγο δεν θέλει να συμμετάσχει. Από την άλλη πλευρά, ένα παιδί που θα ζητήσει να παρακολουθήσει την τελετή της κηδείας πρέπει να είναι απόλυτα προετοιμασμένο για το τι πρόκειται να ακούσει ή να δει.
Οταν οι ενήλικες σιωπούν και απομονώνουν ένα παιδί από τα γεγονότα το ωθούν σε αυτό που ονομάζεται “συναισθηματική εξορία”. Ουσιαστικά το αποκλείουν από μια υπόθεση που το αφορά άμεσα και θα σημαδέψει τη ζωή του. Αξίζει να δόσουμε στα παιδιά και τους εφήβους το μήνυμα ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν και να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της ζωής και πως αξίζει να ενημερώνονται και να συμμετέχουν σε όσα συμβαίνουν.Πηγές: www.hospicenet.org -www.ikidcenters.com
H stroumfita
