Ο Όλυμπος βρίσκεται ανάμεσα στην Πιερία της Μακεδονίας και την Περαιβία της Θεσσαλίας, περιοχές της αρχαιότητας που μοιράζονταν τον ορεινό του όγκο και είχαν εκτεταμένα σύνορα πάνω σ' αυτόν. Αποτελείται από τον ’νω και τον Κάτω Όλυμπο, ενώ ο Τίταρος "συμφυής τω Ολύμπω" αποτελεί βορειοδυτική επέκταση του ίδιου ορεινού όγκου με τον Όλυμπο. Πάντως, ο ’νω Όλυμπος, δηλαδή ο κεντρικός και περιφανής πυρήνας του τριπλού αυτού ορεινού συγκροτήματος, είναι ο κατ' εξοχήν Όλυμπος...
Η εκθαμβωτική και μεγαλοπρεπής εικόνα του Πιερικού Ολύμπου πρέπει να σφράγισε τη μνήμη του προϊστορικού ανθρώπου που κατοικούσε στους πιερικούς του πρόποδες. Μοιάζει έτσι σαν να αποτυπώθηκε μόνιμα και αναλλοίωτα σε ηρωικά τραγούδια που διασώθηκαν με την προφορική παράδοση και καταγράφηκαν τον 8ο π.χ. αιώνα από τον Όμηρο. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο το κέντρο της ελληνικής θρησκευτικής συνείδησης, η κατοικία των αρχαίων θεών, με το Δία καθισμένο ψηλά στο θρόνο του, το Μύτικα προφανώς, και τους θεούς δίπλα του.
Ο Όμηρος, που είναι το αρχαιότερο ελληνικό κείμενο και ενσωματώνει τις γνώσεις που κυκλοφορούσαν στην εποχή του και οι οποίες, όπως είναι φυσικό, εκτείνονταν χρονικά σε πολλούς αρχαιότερους αιώνες, μιλά για τον Όλυμπο με την οικειότητα ενός ανθρώπου που τον ξέρει καλά. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο αγάννιφος και νιφόεις, δηλ. πολυχιονισμένος και χιονοσκέπαστος, είναι πολυδειράς και πολύπτυχος, δηλ. με πολλά φαράγγια και πολλές χαράδρες, είναι η κατοικία των θεών, θεών έδος, και μάλιστα η ατράνταχτη κατοικία τους, θεών έδος ασφαλές αιεί. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο η κατοικία των Μουσών, οι οποίες ονομάζονται Ολυμπιάδες και κόρες του Δία. Στον Ησίοδο οι Μούσες είναι ακόμα Ολυμπιάδες και κατοικούν στον Όλυμπο.
Από την αρχαιότητα ακόμα αναφέρονται οι πόλεις Πίμπλεια, Ηράκλειον, Πιερίς, Πέτρα, και ακόμη τα Λείβηθρα (πατρίδα του μυθικού Ορφέα), το Πύθιο (ιερός τόπος του Απόλλωνα) και το Δίον, η ιερή πόλη των Μακεδόνων στους πρόποδες του βουνού.Οι κάτοικοι του Ολύμπου, στα Βυζαντινά χρόνια, συνέχισαν να μιλούν Ελληνικά, και το Βυζάντιο, που το ενδιέφερε κύρια ο περιορισμός της λατινικής γλώσσας, δεν ενόχλησε την περιοχή αυτή. Η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας στην περιοχή έδωσε σ' αυτήν ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό. Έμεινε ένας χώρος στον οποίο κυριαρχούσε ο Όλυμπος με την ιστορία του και τους θεούς του, με τους λόφους του Ορφέα, με τη θάλασσα του που σπάνια τη διέσχιζαν οι Βυζαντινοί. Γενικά στον Όλυμπο δεν έγιναν σπουδαία ιστορικά γεγονότα κατά τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους.
Ο Όλυμπος γίνεται και πάλι ονομαστός επί τουρκοκρατίας. Είναι το κρησφύγετο αλλά και το ορμητήριο διάσημων οπλαρχηγών, γεγονός που ανάγκασε τους Τούρκους να αναγνωρίσουν το αρματολίκι του από το 1425. Οι πιο ονομαστοί κλέφτες και αρματολοί που έδρασαν στην περιοχή του Ολύμπου τους επόμενους αιώνες ήταν ο Καρά-Μιχάλης, ο Ζήνδρος, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, οι Λαζαίοι, ο Νικοτσάρας, ο Βλαχάβας, ο Τζαχείλας, ο Χριστάκης, ο Καλόγερος κ.ά. Ο Νικοτσάρας μάλιστα αποβιβάστηκε στην παραλία του Λιτόχωρου με το σώμα του και βρήκε ηρωικό θάνατο στην αρχή ενός παράτολμου σχεδίου για τον ξεσηκωμό της περιοχής. Οι κάτοικοι του Λιτόχωρου μετέχουν ενεργά στην επανάσταση του 1822, που έγινε στην περιοχή του Ολύμπου. Έγιναν άλλες δυο απόπειρες το 1833 και το 1854 μέχρι να γίνει η μεγάλη επανάσταση του 1878 που ήταν και η αρχή της απελευθέρωσης της Μακεδονίας. Ο Όλυμπος και το Λιτόχωρο έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Στην παραλία του Λιτόχωρου αποβιβάστηκε το εκστρατευτικό σώμα με επικεφαλής τον Κοσμά Δουμπιώτη,και οι αντιπρόσωποι σαράντα χωριών της περιοχής εξέλεξαν τον Λιτοχωρίτη πρόκριτο Ευάγγελο Κοροβάγγο Πρόεδρο της προσωρινής επαναστατικής επιτροπής, ενώ στο μετόχι του Αγίου Διονυσίου αποθηκεύτηκαν τα πολεμοφόδια. Και όταν οι κάτοικοι της περιοχής χρειάστηκε να αντισταθούν στους Γερμανούς κατακτητές, στον Όλυμπο βρήκαν καταφύγιο. Γι' αυτό και η παλιά μονή του Αγίου Διονυσίου καταστράφηκε το 1943 από τους Γερμανούς.
Η εκθαμβωτική και μεγαλοπρεπής εικόνα του Πιερικού Ολύμπου πρέπει να σφράγισε τη μνήμη του προϊστορικού ανθρώπου που κατοικούσε στους πιερικούς του πρόποδες. Μοιάζει έτσι σαν να αποτυπώθηκε μόνιμα και αναλλοίωτα σε ηρωικά τραγούδια που διασώθηκαν με την προφορική παράδοση και καταγράφηκαν τον 8ο π.χ. αιώνα από τον Όμηρο. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο το κέντρο της ελληνικής θρησκευτικής συνείδησης, η κατοικία των αρχαίων θεών, με το Δία καθισμένο ψηλά στο θρόνο του, το Μύτικα προφανώς, και τους θεούς δίπλα του.
Ο Όμηρος, που είναι το αρχαιότερο ελληνικό κείμενο και ενσωματώνει τις γνώσεις που κυκλοφορούσαν στην εποχή του και οι οποίες, όπως είναι φυσικό, εκτείνονταν χρονικά σε πολλούς αρχαιότερους αιώνες, μιλά για τον Όλυμπο με την οικειότητα ενός ανθρώπου που τον ξέρει καλά. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο αγάννιφος και νιφόεις, δηλ. πολυχιονισμένος και χιονοσκέπαστος, είναι πολυδειράς και πολύπτυχος, δηλ. με πολλά φαράγγια και πολλές χαράδρες, είναι η κατοικία των θεών, θεών έδος, και μάλιστα η ατράνταχτη κατοικία τους, θεών έδος ασφαλές αιεί. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο η κατοικία των Μουσών, οι οποίες ονομάζονται Ολυμπιάδες και κόρες του Δία. Στον Ησίοδο οι Μούσες είναι ακόμα Ολυμπιάδες και κατοικούν στον Όλυμπο.Από την αρχαιότητα ακόμα αναφέρονται οι πόλεις Πίμπλεια, Ηράκλειον, Πιερίς, Πέτρα, και ακόμη τα Λείβηθρα (πατρίδα του μυθικού Ορφέα), το Πύθιο (ιερός τόπος του Απόλλωνα) και το Δίον, η ιερή πόλη των Μακεδόνων στους πρόποδες του βουνού.Οι κάτοικοι του Ολύμπου, στα Βυζαντινά χρόνια, συνέχισαν να μιλούν Ελληνικά, και το Βυζάντιο, που το ενδιέφερε κύρια ο περιορισμός της λατινικής γλώσσας, δεν ενόχλησε την περιοχή αυτή. Η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας στην περιοχή έδωσε σ' αυτήν ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό. Έμεινε ένας χώρος στον οποίο κυριαρχούσε ο Όλυμπος με την ιστορία του και τους θεούς του, με τους λόφους του Ορφέα, με τη θάλασσα του που σπάνια τη διέσχιζαν οι Βυζαντινοί. Γενικά στον Όλυμπο δεν έγιναν σπουδαία ιστορικά γεγονότα κατά τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους.
Ο Όλυμπος γίνεται και πάλι ονομαστός επί τουρκοκρατίας. Είναι το κρησφύγετο αλλά και το ορμητήριο διάσημων οπλαρχηγών, γεγονός που ανάγκασε τους Τούρκους να αναγνωρίσουν το αρματολίκι του από το 1425. Οι πιο ονομαστοί κλέφτες και αρματολοί που έδρασαν στην περιοχή του Ολύμπου τους επόμενους αιώνες ήταν ο Καρά-Μιχάλης, ο Ζήνδρος, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, οι Λαζαίοι, ο Νικοτσάρας, ο Βλαχάβας, ο Τζαχείλας, ο Χριστάκης, ο Καλόγερος κ.ά. Ο Νικοτσάρας μάλιστα αποβιβάστηκε στην παραλία του Λιτόχωρου με το σώμα του και βρήκε ηρωικό θάνατο στην αρχή ενός παράτολμου σχεδίου για τον ξεσηκωμό της περιοχής. Οι κάτοικοι του Λιτόχωρου μετέχουν ενεργά στην επανάσταση του 1822, που έγινε στην περιοχή του Ολύμπου. Έγιναν άλλες δυο απόπειρες το 1833 και το 1854 μέχρι να γίνει η μεγάλη επανάσταση του 1878 που ήταν και η αρχή της απελευθέρωσης της Μακεδονίας. Ο Όλυμπος και το Λιτόχωρο έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Στην παραλία του Λιτόχωρου αποβιβάστηκε το εκστρατευτικό σώμα με επικεφαλής τον Κοσμά Δουμπιώτη,και οι αντιπρόσωποι σαράντα χωριών της περιοχής εξέλεξαν τον Λιτοχωρίτη πρόκριτο Ευάγγελο Κοροβάγγο Πρόεδρο της προσωρινής επαναστατικής επιτροπής, ενώ στο μετόχι του Αγίου Διονυσίου αποθηκεύτηκαν τα πολεμοφόδια. Και όταν οι κάτοικοι της περιοχής χρειάστηκε να αντισταθούν στους Γερμανούς κατακτητές, στον Όλυμπο βρήκαν καταφύγιο. Γι' αυτό και η παλιά μονή του Αγίου Διονυσίου καταστράφηκε το 1943 από τους Γερμανούς. 
