Πώς επιδρούν οι ήρωες - δράκουλες των ταινιών και βιβλίων στην ψυχοπνευματική υγεία των νέων
Ο κόσμος των βαμπίρ δεν είναι μόνο δύναμη και έρωτας, αλλά και σκοτεινές κανιβαλιστικές υπάρξεις. Τα σύνορα ανάμεσα στα δύο είναι δυστυχώς δυσδιάκριτα...
- Υπάρχει όντως αυτό το κύμα «βαμπιρολαγνείας» στη νέα γενιά;
«Υπάρχει και είναι ένα φαινόμενο που παρακολουθούμε με πολλή προσοχή οι εκπαιδευτικοί. Φαίνεται όντως παράδοξο τόσο πολλοί νέοι άνθρωποι, και κυρίως νέα κορίτσια, να προσκολλώνται σοβαρά σε ήρωες οι οποίοι δεν υπάρχουν και δεν αντιπροσωπεύουν κάτι αληθινό. Συμβαίνει όμως».
- Είναι δικαιολογημένη η αγωνία των γονέων που βλέπουν τα νεαρά κορίτσια τους συνεπαρμένα από αυτά τα αναγνώσματα;
«Εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού και τον βαθμό εξάρτησής του από αυτούς τους ήρωες, το μέγεθος της ταύτισης που αποκτά μαζί τους. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η σύνδεση του παιδιού με τους ήρωες ξεπερνά τα όρια του υγιούς».
- Δεν είναι μέρος της γοητείας της ανάγνωσης να χάνεται κανείς στην πλοκή, να ταυτίζεται με τους ήρωες;
«Ασφαλώς, αλλά γι' αυτό σημείωσα ότι η ηλικία του παιδιού παίζει ρόλο. Μια δεκαεξάχρονη που χάνεται στην πλοκή μπορεί σε επόμενο στάδιο να ξεχωρίσει την πραγματικότητα από τη μυθοπλασία. Δεν έχει όμως τις ίδιες δυνατότητες μια 12χρονη, και αυτά τα βιβλία δεν τη βοηθούν να τις αποκτήσει».
- Ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα με αυτού του τύπου τα βιβλία;
«Το εξωπραγματικό που υπάρχει σε όλα τα επίπεδα, όχι μόνο στην προέλευση των ηρώων. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε τις αξίες της κοινωνίας μας στα παιδιά, να τα μυήσουμε στον πολιτισμό μας, και η παιδική λογοτεχνία αποτελεί ένα από τα ισχυρά βοηθήματά μας σε αυτή την προσπάθεια. Στη σημερινή κοινωνία θέλουμε τα νεαρά κορίτσια να είναι ισότιμα με τα αγόρια, ανεξάρτητα και να αναπτύξουν την κριτική σκέψη. Στο “Λυκόφως”, αλλά και σε άλλες ιστορίες αυτού του τύπου, η κεντρική ηρωίδα είναι μια έφηβη εντελώς υποταγμένη στο αγόρι της και άβουλη. Από το αγόρι, που είναι όμορφο και πλούσιο, αναμένεται να την προστατεύσει. Στο τέλος της ιστορίας η ηρωίδα γίνεται βαμπίρ και έτσι θα παραμείνει για πάντα νέα. Ολα αυτά είναι εντελώς έξω από την πραγματική ζωή και τις αξίες με τις οποίες οφείλουμε να εξοπλίσουμε τα παιδιά μας για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες που σίγουρα θα κληθούν να αντιμετωπίσουν. Τα μηνύματα που λαμβάνουν τα παιδιά μέσα από αυτά τα βιβλία είναι λανθασμένα και ως εκ τούτου δυνητικά επικίνδυνα».
- Ο «Χάρι Πότερ», μια άλλη εξαιρετικά επιτυχής σειρά παιδικών-εφηβικών βιβλίων, ενέχει επίσης ένα εξωπραγματικό στοιχείο. Ελλοχεύουν αντίστοιχοι κίνδυνοι και σε αυτόν;
«Υπάρχουν τεράστιες διαφορές ανάμεσα στα δύο! Κατ' αρχάς, ο “Χάρι Πότερ” είναι καλογραμμένος, είναι λογοτεχνία. Η προτίμηση στο “Λυκόφως”, το οποίο είναι εξαιρετικά κακογραμμένο, δείχνει ότι τα παιδιά στερούνται αισθητικής καλλιέργειας. Το διαβάζουν για να δουν τι συμβαίνει παρακάτω, αλλά όχι για την ικανοποίηση που μπορεί να πάρουμε από την ανάγνωση ενός ωραίου κειμένου. Μια άλλη βασική διαφορά ανάμεσα στις δύο σειρές βιβλίων είναι το γεγονός ότι ο Χάρι Πότερ, αν και με μαγικές ικανότητες, έχει στιβαρές ανθρώπινες αξίες. Το καλό είναι καλό και το κακό είναι κακό, και αυτά είναι πολύ καλά καθορισμένα και δεν υπάρχει σύγχυση. Το αντίθετο συμβαίνει στο “Λυκόφως”, που κυριαρχείται από την εναγώνια αναζήτηση για την παντοτινή νεότητα. Η ηρωίδα για να είναι αγαπητή πρέπει, εκτός από άβουλη και υποτακτική, να είναι πάντα νέα. Να μην αλλάξει ποτέ. Σε μια περίοδο της ζωής που συμβαίνουν τόσο δραματικές αλλαγές στο σώμα των παιδιών, τι επίδραση μπορεί να έχει αυτή η επιθυμία στασιμότητας, η οποία είναι καταδικασμένη στον πραγματικό κόσμο να μην υλοποιηθεί ποτέ;».
- Αναφερθήκατε στην αισθητική καλλιέργεια των παιδιών. Βαρύνει αυτή τους γονείς; Επρεπε να είχαν φροντίσει νωρίτερα για την καλλιέργεια των παιδιών, ώστε μόνα τους να απορρίψουν το ανάγνωσμα που δεν στέκεται στο ύψος των περιστάσεων;
«Και βέβαια βαρύνει τους γονείς, αλλά μέχρις ενός σημείου. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε πριν από 30-40 χρόνια, σήμερα τα παιδιά ζουν σε έναν ψηφιακό κόσμο. Αποκτούν πολύ γρήγορα τις δεξιότητες που χρειάζονται για να ενταχθούν σε αυτόν τον κόσμο και οι δυνατότητες επικοινωνίας τους με άλλα άτομα είναι πολύ μεγαλύτερες. Να μην ξεχνούμε επίσης ότι στην προεφηβεία και στην εφηβεία ο λόγος του γονιού και του δασκάλου έχει πολύ μικρότερη αξία από τον λόγο του συνομηλίκου».
- Μας λέτε λοιπόν ότι οι συνθήκες είναι τέτοιες που το παιδί θα έλθει σε επαφή με αυτού του είδους τη λογοτεχνία. Τι μπορούν να κάνουν λοιπόν οι γονείς ώστε τα παιδιά να πάρουν τα σωστά μηνύματα και να μην εκτεθούν, κατά το δυνατόν, σε κινδύνους;
«Οι γονείς θα πρέπει να δρουν έχοντας πάντοτε κατά νουν ότι στη διάρκεια της εφηβείας ο εγκέφαλός μας υφίσταται τεράστιες αλλαγές. Συνέπεια αυτών των αλλαγών είναι οι αξίες που έχουμε λάβει ως τότε είτε να ισχυροποιούνται είτε να τίθενται υπό αμφισβήτηση. Η σύγχυση είναι μέρος αυτής της αναπτυξιακής περιόδου του ανθρώπου και αυτό που θα έπρεπε να κάνουμε είναι να σταθούμε στο πλάι των παιδιών και να τα υποστηρίξουμε».
- Πρακτικά, τι σημαίνει αυτό;
«Στην περίπτωση των βιβλίων τύπου “Λυκόφως” σημαίνει κατ' αρχάς να τα διαβάσουμε και εμείς. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να υποτιμήσουμε τους εαυτούς μας στα μάτια των παιδιών μας από το να μιλάμε, να κρίνουμε και να επικρίνουμε κάτι το οποίο δεν γνωρίζουμε. Διαβάστε λοιπόν το βιβλίο που διαβάζει και το παιδί σας! Μην κάνετε επικριτικά σχόλια. Το ζητούμενο είναι, μέσα από πολύ λεπτούς χειρισμούς, σχεδόν ανεπαίσθητα, να βοηθήσουμε τα παιδιά να ξετυλίξουν το κουβάρι του μπερδεμένου κόσμου τους».
- Πόσο μπερδεμένος μπορεί να είναι αυτός ο κόσμος; Τι μπορεί να πιστεύει μια 12χρονη που διαβάζει το «Λυκόφως»;
«Είναι πολύ πιθανόν το παιδί να ζει μια δεύτερη, δανεική ζωή. Να είναι ερωτευμένη μια κοπέλα με τον κεντρικό ήρωα και να ζει τη ζωή της ηρωίδας. Να θεωρεί ότι είναι επιθυμητό να αποχωριστεί τα πάντα, την οικογένεια και τους φίλους της και οτιδήποτε μας κάνει ανθρώπους, για την αγάπη του ήρωά της. Πιθανότατα να έχει και την ψευδαίσθηση ότι θα παραμείνει πάντα νέα και πως αυτό είναι το ζητούμενο. Αντιλαμβάνομαι ότι όλα αυτά είναι δυνατόν να προκαλέσουν μεγάλη ανησυχία στους γονείς. Ωστόσο θα πρέπει να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και μέσα από τη συζήτηση να δείξουν στο παιδί την άλλη όψη του νομίσματος. Οπως είπαμε και παραπάνω, είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να έχουν διαβάσει το βιβλίο. Ετσι θα μπορέσουν να συζητήσουν τις επιλογές των ηρώων και κατά πόσον αυτές συμβαδίζουν με την ανθρώπινη ηθική και τα ανθρώπινα δεδομένα. Πάντα ακροθιγώς, χωρίς καμία βιαιότητα, πρέπει να δώσουμε στα παιδιά την εναλλακτική πρόταση. Παραδείγματος χάριν, ότι οι ζωές των ανθρώπων δεν είναι στατικές: γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε, γινόμαστε σεξουαλικά ενεργοί, αποκτούμε παιδιά, γερνάμε... Ετσι συμβαίνει με τις αληθινές ζωές των ανθρώπων και δεν υπάρχει τίποτε κακό σε αυτό. Ισα-ίσα, μια τέτοια ζωή κρύβει πολλές χαρές και εμπλουτίζεται από τις σχέσεις με άλλους ανθρώπους».
- Υπάρχει κάτι που μπορεί να γίνει ώστε να προληφθεί το φαινόμενο της μπερδεμένης 12χρονης;
«Θα βοηθούσε αν ως τότε το παιδί είχε έρθει σε επαφή με ενδιαφέροντα βιβλία και αν οι γονείς είχαν τη συνήθεια να συζητούν με τα παιδιά τις επιλογές των ηρώων. Πρέπει να εξοπλίζουμε από νωρίς τα παιδιά με τη δυνατότητα να κρίνουν. Μια περιπέτεια στην οποία ο ήρωας διατρέχει έναν κίνδυνο κάνει το παιδί να σκεφθεί “τι θα έκανα εγώ στη θέση του;”. Αυτό είναι μια καλή αφορμή για συζήτηση, για το είδος των επιλογών που έχει ο ήρωας και τι θα συμβεί αν κάνει αυτό ή το άλλο. Αν αυτό αρχίσει από νωρίς _ και μπορεί να αρχίσει, καθώς υπάρχουν άριστα παιδικά βιβλία _ στα 14 ή στα 16 το παιδί δεν θα θέλει να διαβάσει “Λυκόφως”, ή θα το διαβάσει κριτικά».
Η κυρία Μαρία Νικολάγεβα (Maria Nikolajeva) είναι καθηγήτρια Εκπαιδευτικής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Απόφοιτη του Τμήματος Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Μόσχας, η κυρία Νικολάγεβα πραγματοποίησε τη διδακτορική διατριβή της στη Συγκριτική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, όπου και εργάστηκε για 25 χρόνια προτού λάβει τη σημερινή θέση της. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της αφορούν την παιδική και εφηβική λογοτεχνία.
ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ «ΛΥΚΟΦΩΣ»
Το «Λυκόφως» (Twilight) είναι μια μυθιστορηματική τετραλογία γραμμένη από την αμερικανίδα συγγραφέα Stephenie Mayer. Περιγράφει τη ζωή μιας έφηβης, της Isabela «Bella» Swan, η οποία ερωτεύεται ένα βαμπίρ (που πίνει αίμα ζώων και όχι ανθρώπων) ηλικίας 104 ετών με το όνομα Edward Cullen. Στα τέσσερα βιβλία της σειράς περιγράφονται οι περιπέτειες του ζευγαριού που πάντα κινδυνεύει από κακά βαμπίρ, ώσπου και η Bella γίνεται βαμπίρ, εξασφαλίζοντας έτσι ότι θα παραμείνει πάντα νέα και στο πλευρό του αγαπημένου της.
Το πρώτο βιβλίο κυκλοφόρησε το 2005 και γνώρισε αμέσως τεράστια επιτυχία. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2008 τα βιβλία της σειράς έμειναν για 235 εβδομάδες στην πρώτη θέση του καταλόγου των ευπώλητων (για παιδικά βιβλία) της εφημερίδας «New York Times». Ως τον Οκτώβριο του 2010 είχαν πουληθεί 116 εκατομμύρια αντίγραφα των βιβλίων παγκοσμίως, ενώ έχουν μεταφραστεί σε 38 διαφορετικές γλώσσες. Τα τρία πρώτα βιβλία της σειράς έχουν μεταφερθεί και στη μεγάλη οθόνη.
